Η Κλιματική Αλλαγή Επιδρά στα Δάση μας

Τα πρώτα σημάδια της κλιματικής αλλαγής, όπως η αύξηση της θερμοκρασίας, των ξηρών περιόδων και των ακραίων καιρικών φαινομένων, ασκούν ήδη πίεση στα δασικά οικοσυστήματα της Ελλάδας. Μια πίεση που σε ορισμένες περιπτώσεις εκδηλώνεται με αύξηση των ασθενειών που πλήττουν και τελικά ξεραίνουν τα δέντρα και σε άλλες οδηγούν σε αύξηση των δασικών πυρκαγιών. Οι ειδικοί παρακολουθούν το φαινόμενο και προσπαθούν να εκτιμήσουν την έκτασή του και τα μέτρα που θα μπορούσαν να ληφθούν την επόμενη δεκαετία για να τα προστατεύσουν.

Τον περασμένο μήνα, η Ειδική Γραμματεία Δασών του υπουργείου Περιβάλλοντος και ο Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός «Δήμητρα» του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης διοργάνωσαν ημερίδα με θέμα «Κλιματική Μεταβολή και Δάση». Οι επιστήμονες που συμμετείχαν εξέφρασαν την ανησυχία τους για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα δασικά οικοσυστήματα της Ελλάδας. «Η ιδιαιτερότητα της ελληνικής περίπτωσης είναι ότι τα περισσότερα είδη φυτών των ελληνικών δασών βρίσκονται ήδη στις πιο ακραίες συνθήκες που μπορούν να επιβιώσουν», εξηγεί στην «Κ» ο κ. Αριστείδης Παπαγεωργίου, επίκουρος καθηγητής στο Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου. «Για παράδειγμα το δασικό πεύκο ξεκινάει στην Ευρώπη από τη Νορβηγία και φθάνει μέχρι τα Πιέρια, άρα το πιο νότιο σημείο εξάπλωσής του είναι η Ελλάδα. Τα είδη αυτά κινδυνεύουν περισσότερο στη χώρα μας από την κλιματική αλλαγή από ό,τι στην κεντρική Ευρώπη, επειδή οι αλλαγές του κλίματος θα είναι πιο έντονες στον νότο. Το θέμα λοιπόν είναι τι θα κάνουν τα δάση μας όταν αυξηθεί η θερμοκρασία και μειωθεί η υγρασία».

Σύμφωνα με τον κ. Παπαγεωργίου, οι έντονες διακυμάνσεις στα καιρικά φαινόμενα (λ.χ. μεγάλες περίοδοι ξηρασίας που ακολουθούνται από μικρές περιόδους έντονων βροχοπτώσεων) αποσυντονίζουν το οικοσύστημα. «Σκεφθείτε έναν άνθρωπο που τη μια ημέρα τον εκθέτεις σε μεγάλη ζέστη και την επομένη σε κρύο. Στις συνθήκες αυτές τα είδη καλούνται να επιδείξουν ευελιξία προκειμένου να επιβιώσουν. Τρία είναι τα πράγματα που μπορούν να συμβούν: να μην μπορέσει ένα είδος να προσαρμοστεί και σταδιακά να εξαφανιστεί από μια περιοχή, να προσαρμοστεί ή... να μεταναστεύσει». Πώς ακριβώς μεταναστεύουν τα δέντρα; «Οι σπόροι που πέφτουν από τα δέντρα φυτρώνουν στις περιοχές που είναι πιο κατάλληλες. Με τη διαδικασία αυτή το δάσος σταδιακά μετακινείται. Η διεργασία αυτή μπορεί να πάρει αιώνες, αλλά από εξελικτικής άποψης είναι ραγδαία. Στην Ελλάδα, τα δάση μπορεί σταδιακά να “μεταναστεύουν” στα πιο ορεινά, αλλά και στις πιο βόρειες περιοχές. Το δύσκολο είναι να “διασχίσουν” μια περιοχή λ.χ. ανάμεσα σε δύο βουνά, γιατί ο άνθρωπος έχει καταλάβει τον χώρο και εμποδίζει την εξάπλωσή τους. Επομένως, αν οι κλιματικές συνθήκες στην Ελλάδα αλλάξουν, το πιο πιθανό δεν είναι να ξεραθούν τα δέντρα, αλλά να πιάσουν φωτιά, να αρρωστήσουν από την εξάπλωση των εντόμων ή να υποκύψουν στην κοινωνική πίεση που θα έχει δημιουργήσει η κλιματική αλλαγή. Το ζητούμενο λοιπόν είναι πόσο γρήγορα θα αναγνωρίσουμε τις ανάγκες των ελληνικών δασών ώστε να τα προστατεύσουμε».

Λανθασμένη ανθρώπινη δραστηριότητα επιτείνει το πρόβλημα

Πυρκαγιές και ασθένειες είναι οι δύο μεγαλύτερες απειλές για τα ελληνικά δάση. Και τα δύο επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από την αλλαγή του κλίματος, αλλά και από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Δυστυχώς, όπως έχει αποδειχθεί την τελευταία 5ετία, πολιτεία και πολίτες έχουν κάνει σοβαρά λάθη, είτε από άγνοια είτε από πρόθεση...

Ας ξεκινήσουμε με τις ασθένειες. Οπως επισημαίνουν οι επιστήμονες, δεν μπορούμε να μιλήσουμε για έξαρση τα τελευταία χρόνια, ούτε για μια ενιαία απειλή. «Αυτό που έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια είναι η “κινητικότητα” των ασθενειών, που εισάγονται από άλλες χώρες λόγω της εισαγωγής ειδών. Μια ασθένεια μπορεί να εμφανιστεί τη μια χρονιά στο Μαρόκο και την επόμενη στη Νάουσα. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να αναχαιτιστεί εύκολα», εξηγεί στην «Κ» ο κ. Παναγιώτης Τσόπελας, δασολόγος-φυτοπαθολόγος στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων. «Ενα τυπικό παράδειγμα είναι η καταστροφή των φοινικοειδών λόγω του κόκκινου σκαθαριού, που εισήχθη στη χώρα μας με την αγορά φοινίκων από το εξωτερικό. Επίσης, πολλές ασθένειες εξαπλώνονται από δική μας άγνοια. Για παράδειγμα, η ασθένεια του πλάτανου μεταφέρεται από εργαλεία, όπως αλυσοπρίονα, τσεκούρια και μπουλντόζες και με τον τρόπο αυτόν έφθασε από την Πελοπόννησο στην Ηπειρο, μέσω συνεργείων που εργάστηκαν στις δύο περιοχές. Υπάρχουν όμως και ασθένειες που σχετίζονται άμεσα με την αλλαγή των κλιματικών συνθηκών. Για παράδειγμα, οι νεκρώσεις ελάτων αυξάνονται σε περιόδους ξηρασίας, γιατί οι αμυντικοί μηχανισμοί των δέντρων εξασθενούν και έτσι προσβάλλονται ευκολότερα από φλοιοφάγα έντομα. Ομως μια ασθένεια μπορεί να χρειαστεί από ένα με δύο χρόνια έως... και 20 για να νεκρώσει ένα δέντρο. Επομένως δεν μπορούμε να μιλήσουμε για κάτι εποχικό».

Σε κάθε περίπτωση, η αύξηση της θερμοκρασίας και των ακραίων καιρικών φαινομένων φαίνεται να επηρεάζει την αύξηση των δασικών πυρκαγιών. «Οι τελευταίες μελέτες μάς λένε ότι η αύξηση των ακραίων κλιματικών συνθηκών οδηγεί σε περισσότερες δασικές πυρκαγιές σε μεγαλύτερα υψόμετρα και βορειότερα γεωγραφικά πλάτη» εξηγεί στην «Κ» η κ. Μαργαρίτα Αριανούτσου, καθηγήτρια Οικολογίας στο τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. «Η αύξηση των δασικών πυρκαγιών είναι ταυτόχρονα συνάρτηση και της μείωσης της ανθρώπινης παρουσίας στα δάση. Οταν ο άνθρωπος δεν διαχειρίζεται το δάσος, τότε η καύσιμη ύλη συσσωρεύεται, το δάσος ομογενοποιείται και ένα περιστατικό που παλαιότερα θα οδηγούσε σε μια μικρή φωτιά, τώρα προκαλεί καταστροφή».

Ανεπαρκής διαχείριση

Ολοι συμφωνούν ότι η προστασία και η διαχείριση των δασών στην Ελλάδα είναι ανεπαρκείς. «Δεν υπάρχει προστασία δασών, παρά μόνο σε κάποια περιαστικά δάση. Ολοι τρέχουν αφού ξεσπάσει η φωτιά», λέει η κ. Αριανούτσου. «Δυστυχώς, αποδίδουμε την απραξία στο κόστος της πρόληψης, χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη πόσο μεγαλύτερο είναι το κόστος της αποκατάστασης...».

Και νομικά απροστάτευτα

Πάντως η πολιτεία δεν έχει επιδείξει τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερη ικανότητα στη θωράκιση των δασών ούτε από νομικής άποψης. Μοναδική θετική εξέλιξη, ο ν.3889/10 που έδωσε μια νέα αφετηρία για την υπόθεση των δασικών χαρτών, ένα απαραίτητο εργαλείο τόσο για την προστασία, όσο και τη διαχείριση των δασικών οικοσυστημάτων. Δύο χρόνια αργότερα, οι αναρτήσεις και κυρώσεις νέων χαρτών είναι ελάχιστες και αφορούν κυρίως περιοχές που δεν δέχονται ιδιαίτερες οικιστικές πιέσεις. Στη δε Αττική η υπόθεση έχει «παγώσει» εντελώς. Η Κτηματολόγιο Α.Ε. έχει προκηρύξει διαγωνισμό για την κατάρτιση δασικών χαρτών σε 11 νομούς της χώρας, κυρίως περιοχές που είχαν πληγεί από τις πυρκαγιές του 2007. Υπολογίζεται ότι αφορούν συνολικά το 62,5% των δασικών εκτάσεων της χώρας. Οι υπόλοιποι διαγωνισμοί θα προκηρυχθούν έως το 2013. Βασικό πρόβλημα όμως παραμένει η έγκαιρη κύρωσή τους.

Επιπλέον, το τελευταίο έτος το υπουργείο Περιβάλλοντος προχώρησε σε σειρά σημειακών τροποποιήσεων της δασικής νομοθεσίας: για παράδειγμα, αύξησε από 10% σε 20% το ποσοστό μιας δασικής έκτασης που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από μια τουριστική επιχείρηση, επέτρεψε τη δημιουργία ελαιοτριβείων και εγκαταστάσεων εμφιαλώσεως νερού μέσα σε δασικές εκτάσεις. Επιπλέον, απέκλεισε τη δασική υπηρεσία από το γνωμοδοτικό ρόλο που είχε για έργα και δραστηριότητες εντός πόλεων και οικισμών. Τέλος, θέσπισε τον ν. 4061/12, με τον οποίο δόθηκε η δυνατότητα στο κράτος να πωλεί εκχερσωμένες δασικές εκτάσεις.

(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 07/07/2012)