Εξοπλισμένοι με μεγαλύτερη γνώση, πιο ικανοί και με κατακτημένη συνεργασία για την προστασία των δασών. Αυτό είναι το μήνυμα που εκπέμπουν όσοι συνέβαλαν στο μεγάλο τριετές πρόγραμμα «Το μέλλον των δασών», που υλοποίησε το WWF. Παιδί του μαύρου καλοκαιριού του 2007, με τις τρομερές πυρκαγιές, το πρόγραμμα ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2008, για να βάλει τη δική του ελπιδοφόρα πινελιά στο γκρίζο της εποχής μας. Τα αποτελέσματα πολλά και πολύπλευρα.
«Εμείς δεν αισθανόμαστε ότι τελειώσαμε. Εχουμε τόση γνώση και υποδομή, τόσα πολλά μέτρα πολιτικής που έχουν αναδειχθεί, μια συνεργασία με φορείς και απλούς πολίτες, που δεν μπορούμε παρά να συνεχίσουμε», τονίζει ο κ. Δημήτρης Καραβέλας, διευθυντής του WWF Ελλάς.
Σε πολιτικό επίπεδο, οι προτάσεις του WWF και των πανεπιστημιακών ή ερευνητικών ιδρυμάτων που συνεργάστηκαν, έγιναν θετικά αποδεκτές. Αλλά απ' τη θετική αντιμετώπιση μέχρι την εφαρμογή των αναγκαίων μέτρων υπάρχει μεγάλη απόσταση. «Πλέον, κανένας πολιτικός δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν γνωρίζει το πρόβλημα και τις λύσεις του. Είναι πια θέμα πολιτικών επιλογών. Δύο είναι τα περισσότερο καθοριστικά σημεία: Πρώτο, η αλλαγή της όλης φιλοσοφίας για τη δασοπροστασία, που ήθελε σε πρώτο πλάνο την κατάσβεση (αεροπλάνα κ.λπ.) και την ανάδειξη της πρόληψης ως βασικό στόχο. Δεύτερο, η υλοποίηση των δομικών αλλαγών που απαιτούνται και είναι καταγεγραμμένες», λέει ο κ. Καραβέλας.
Η κυρίαρχη πρόκληση, σύμφωνα με τον διευθυντή του WWF, είναι η απόκρουση της τάσης υποβάθμισης της προστασίας των δασών και ευρύτερα του περιβάλλοντος, από μια λογική που αντιμετωπίζει μονόπλευρα την οικονομία. «Το μέλλον των δασών, το μέλλον του τόπου, θα είναι πολύ πιο ευοίωνο όταν αντιληφθούμε τη σημασία της συλλογικότητας, της συστράτευσης δυνάμεων γύρω από ένα όραμα», υπογραμμίζει.
Συστράτευση φορέων, εκπαίδευση πολιτών
«Μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του καλοκαιριού του 2007, ανακαλύψαμε ότι ούτε συγκεντρωμένη γνώση υπάρχει, ούτε επαρκή και προσβάσιμα στοιχεία για την προστασία των δασών και την αντιμετώπιση των πυρκαγιών» λέει στην «Κ» η κ. Εύη Κορακάκη, υπεύθυνη Δασικών Προγραμμάτων του WWF και συντονίστρια του προγράμματος «Το μέλλον των δασών». Το πρόγραμμα σχεδιάστηκε αμέσως μετά τις μεγα-πυρκαγιές του 2007 και με στόχους αφενός τη συμβολή στην προστασία και αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος στις πληγείσες περιοχές και αφετέρου την ευαισθητοποίηση των πολιτών και την προώθηση αλλαγών στο σύστημα δασοπροστασίας. Το τριετές πρόγραμμα υλοποιήθηκε από το WWF, με χρηματοδότηση από τα κοινωφελή ιδρύματα Ι. Σ. Λάτση, Α. Γ. Λεβέντη, Μποδοσάκη και ιδιώτες και προϋπολογισμό ύψους 2.474.000 ευρώ.
Ο απολογισμός του πολύ μεγάλου αυτού έργου, του μεγαλύτερου που έχει υλοποιήσει το WWF Ελλάς και ίσως το μεγαλύτερο μη κρατικού φορέα στην Ελλάδα, είναι εξαιρετικά πλούσιος (υπάρχει στην ιστοσελίδα της οργάνωσης) και αναμφίβολα θετικός. Ρωτήσαμε την κ. Κορακάκη ποια θεωρεί τα πιο σημαντικά επιτεύγματα: «Καταρχήν, τη συστράτευση τόσων φορέων, με πρωτοβουλία μιας μη κυβερνητικής οργάνωσης. Από κρατικές υπηρεσίες και πανεπιστημιακούς φορείς, μέχρι εθελοντικές οργανώσεις. Δεύτερο, το υλικό υποδομής που διαμορφώθηκε, το οποίο είναι προσβάσιμο και ψηφιακά αποθηκευμένο, χρήσιμο εργαλείο για όλους. Δορυφορικές φωτογραφίες περιοχών που κάηκαν. Ανάλυση των πυρκαγιών και των παραμέτρων τους. Αλλαγές στη χρήση γης. Ολα αυτά τα δεδομένα έχουν συγκεντρωθεί στο oikoskopio.gr και ειδικά για τις πυρκαγιές στο pyroskopio.gr. Τρίτο, η περιβαλλοντική εκπαίδευση, που πραγματοποιήθηκε σε εκατοντάδες εθελοντές, χιλιάδες μαθητές, ευρύτερα σε τοπικές κοινωνίες», μας απαντά το στέλεχος του WWF.
Στο πλαίσιο του προγράμματος εκπονήθηκαν σημαντικές επιστημονικές μελέτες, όπως για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα (σε συνεργασία με το Αστεροσκοπείο Αθηνών), για τα μεσογειακά δάση απέναντι στην παγκόσμια κλιματική αλλαγή, για τις δασικές πυρκαγιές 1983-2008 (10 τόμοι, από εκεί προέκυψε και το Πυροσκόπιο) σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων (Ι.Μ.Δ.Ο. & Τ.Δ.Π.) του ΕΘΙΑΓΕ. Επίσης, βρίσκεται υπό έκδοση ένας τόμος με τίτλο «Το Δάσος», με τη συγγραφική συμμετοχή περισσότερων από 30 συγγραφέων. Υπάρχουν, επίσης, οι μελέτες για τις άκαυτες νησίδες, για το ελάφι και το τσακάλι στην Πελοπόννησο και τη Χαλκιδική.
Υπήρξε ακόμη συμμετοχή σε αναδασώσεις, όπως για παράδειγμα στην Πάρνηθα. Ιδιαίτερη πλευρά αποτέλεσε η δημιουργία του ντοκιμαντέρ «Το Τρίγωνο της Φωτιάς», το οποίο έριξε φως στα αίτια που οδήγησαν στις καταστροφικές πυρκαγιές της Πελοποννήσου το 2007. Συγκεντρώνοντας μαρτυρίες όσων βρέθηκαν στο μέτωπο των καταστροφών, καθώς και απόψεις ειδικών και επιστημόνων, το ντοκιμαντέρ κατέδειξε την ανάγκη αναδιοργάνωσης του συστήματος δασοπροστασίας. Πρόκειται για συμπαραγωγή του WWF Ελλάς, της εταιρείας παραγωγής Ανεμον και του ΣΚΑΪ.
Aμεσες παρεμβάσεις μετά τις πυρκαγιές
Η μάχη για τη σωτηρία των δασών δεν δόθηκε μόνο σε επίπεδο μελέτης και υποδομής, αλλά και με άμεσες παρεμβάσεις, αμέσως μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές. Για μια σειρά καμένες περιοχές, το WWF διαμόρφωσε προτάσεις αποκατάστασης. Σε αρκετές περιπτώσεις και ύστερα από συνεργασία με τις τοπικές δασικές υπηρεσίες, υιοθετήθηκαν οι προτάσεις και πάρθηκαν άμεσα μέτρα για την αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος.
Για παράδειγμα, στην προστατευόμενη περιοχή της Λίμνης Καϊάφα στην Ηλεία, ανεστάλησαν οι εργασίες υλοτόμησης και απομάκρυνσης των καμένων δέντρων, αφού κατέστρεφαν τη φυσική αναγέννηση και υποβάθμιζαν το ευρύτερο οικοσύστημα. Στη Ρόδο και στον Κεντρικό Εβρο υιοθετήθηκαν συγκεκριμένα μέτρα προστασίας καμένων δένδρων, προκειμένου να ενισχυθεί η φυσική αναγέννηση των ειδών πεύκης, να προστατευτεί και να εμπλουτιστεί το έδαφος και να αυξηθεί συνολικά η λειτουργία του βιότοπου ως καταφύγιου της δασικής πανίδας. Τέλος, στην Κρήτη περιφράχτηκε το φοινικόδασος, προκειμένου να αποτραπεί η έλευση των επισκεπτών μέχρι να ανακάμψει το οικοσύστημα.
Ολα αυτά δεν προέκυψαν εύκολα. Οι συντελεστές του προγράμματος εργάστηκαν 28.886 ώρες στα δάση (πάνω από 3.610 οκτάωρα), καταγράφοντας και αναλύοντας τα οικοσυστήματα σε πυρόπληκτες περιοχές, με έμφαση στην Πελοπόννησο. Ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε στις άκαυτες νησίδες, δηλαδή σε κομμάτια γης που έμειναν σώα εντός μιας καμένης περιοχής. «Οι νησίδες αυτές αποτελούν έναν εξαιρετικά πολύτιμο πόρο για τη σωστή εξέλιξη της αναγέννησης», καθώς μπορούν να γίνουν ο πυρήνας αναδάσωσης.
Στο πλαίσιο του προγράμματος πραγματοποιήθηκε συνολική αποτύπωση της κατάστασης των καμένων περιοχών της Πελοποννήσου, από εξειδικευμένη ομάδα του WWF. Συγκεκριμένα, καταγράφηκαν οι τάσεις στη χρήση γης σε 235 δημοτικά διαμερίσματα των νομών Αρκαδίας, Αχαΐας, Ηλείας, Μεσσηνίας και Λακωνίας. Ποια ήταν τα συμπεράσματα;
Πρώτο, είναι ορατός ο κίνδυνος αλλαγών χρήσης γης σε ορισμένες περιοχές, κυρίως λόγω επέκτασης των γεωργικών καλλιεργειών σε βάρος των δασικών εκτάσεων. Δεύτερο, η αναβλάστηση είναι ικανοποιητική στις περισσότερες πληγείσες περιοχές, με προβλήματα να εντοπίζονται κυρίως σε περιοχές που έχουν καεί κατ' επανάληψη (τα τελευταία 10 - 20 χρόνια) ή σε περιοχές με ψυχρόβια κωνοφόρα (π.χ. έλατα). Τρίτο, υπάρχουν προβλήματα υποβάθμισης της βλάστησης σε ορεινές περιοχές (κυρίως Αρκαδία, Πάρνωνας), λόγω έντονης βόσκησης. Τέταρτο, η Αιγιάλεια και ορισμένες περιοχές της Ηλείας αντιμετωπίζουν τα σημαντικότερα προβλήματα διάβρωσης.
Από την εργασία πεδίου προέκυψαν 70 καταγγελίες για επέκταση γεωργικών εκτάσεων σε βάρος δασικής γης. «Η έγκαιρη ανταπόκριση και παρουσία μας στις καμένες εκτάσεις απέτρεψαν πιθανές περαιτέρω παράνομες ενέργειες», σημειώνει το WWF.
Σε συνεργασία με τα Τμήματα Βιολογίας των Πανεπιστημίων Αθηνών και Πατρών, συντάχθηκαν μελέτες για την αποκατάσταση των καμένων, οι οποίες παρουσιάστηκαν στην επιστημονική κοινότητα.
Συνεργασία με 82 εθελοντικές ομάδες
Η δράση των εθελοντών ήταν πολύ σημαντική στην προώθηση του προγράμματος και ουσιώδης πλευρά του, καθώς αποτελεί συνείδηση ότι ο εθελοντισμός είναι απαραίτητος για την προστασία των δασών στην Ελλάδα. «Ηταν μια καταπληκτική εμπειρία, καθώς συνεργαστήκαμε με 82 εθελοντικές ομάδες δασοπροστασίας και δασοπυρόσβεσης απ' όλη τη χώρα», λέει στην «Κ» ο κ. Ηλίας Τζηρίτης, από το WWF, με προσωπική εμπειρία εθελοντή. «Κριτήριο για την επιλογή των ομάδων, με τις οποίες συνεργαστήκαμε, ήταν η προέλευση από μέρη που πλήττονται από πυρκαγιές και η εγγύτητα με προστατευόμενες περιοχές. Οι εθελοντές ζητούσαν πληροφόρηση για τα κονδύλια δασοπροστασίας που παίρνουν οι δήμοι, έτσι ώστε να γνωρίζουν τι και πού διατίθεται».
Σύμφωνα με την εκτίμηση του WWF «η χώρα μας έχει μείνει πολύ πίσω στα ζητήματα εθελοντισμού. Ειδικά στον τομέα της δασοπροστασίας ο εθελοντισμός βρίσκεται στο περιθώριο και συχνά έρχεται αντιμέτωπος με τεράστια δομικά, οργανωτικά, νομικά και οικονομικά προβλήματα». «Κι αυτό παρότι σε πολλά μέρη υπάρχουν πολύ οργανωμένες ομάδες δασοπροστασίας, με πολύτιμη συνεισφορά στην προστασία του δασικού πλούτου. Για παράδειγμα, στη Σάμο, σχεδόν κάθε χωριό έχει τη δική του εθελοντική ομάδα. Με μεγάλο αλτρουισμό. Συχνά μας έλεγαν: Μη δώσετε σε εμάς αυτά τα υλικά. Τα παιδιά από το διπλανό χωριό δεν έχουν τίποτα!», αφηγείται ο κ. Τζηρίτης.
Πολύ ενδιαφέρον είχε και η «ανάβαση» 190 εθελοντών, παιδιών της πόλης, σε ορεινά σημεία για υπηρεσία πυροπροστασίας δύο εβδομάδων. «Τα παιδιά ήταν άμαθα, όχι μόνο από πυρκαγιές, αλλά και από βουνά. Ηταν μεγάλη εμπειρία», λέει ο κ. Τζηρίτης.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 17/12/2011)
